Những ngày này, đi dọc các huyện Châu Thành, Chợ Lách của tỉnh Bến Tre hay huyện Cai Lậy (tỉnh Tiền Giang). Không khó để bắt gặp những vườn sầu riêng bạc tỷ hay những vườn chôm chôm trĩu quả đang chết héo. Một số vườn chôm chôm còn kịp thu hoạch trước khi cây chết thì cũng chỉ bán được với giá rẻ bèo 2.000 đến 3.000 đồng/kg. Thậm chí là 1.000 đồng vì trái quá èo uột.
Sầu riêng chết khô, èo uột
Buổi trưa, ông Đoàn Văn Ham (53 tuổi) dừng xe máy, đi bộ vào con lộ nhỏ thăm vườn sầu riêng 3.500 m2 ở xã Tân Phú (Châu Thành, Bến Tre). Nhìn từ xa, vườn sầu riêng hơn 10 năm tuổi, đang độ cho trái khô héo. Phần lớn thân mục ruỗng, cành đã chết khô, gãy rụng đầy vườn. Những cây còn lại lá cũng ngả màu vàng úa, hoa héo rủ, trái đèo đẹt, phần lớn bị hư khi còn non.
Năm ngoái, do đạt năng suất cao, trái to, đẹp. Vườn sầu riêng của ông Ham là một trong những điểm dừng chân của các tour du lịch trên địa bàn. Trừ chi phí, một mùa vườn nhà ông thu lợi nhuận hơn 400 triệu đồng.
Khi nước sông Tiền bắt đầu bị nhiễm mặn, len lỏi vào mương vườn. Người dân dừng lấy nước dưới mương, mua nước từ các sà lan. Với giá từ vài chục đến hàng trăm nghìn mỗi khối tưới vườn cây.
“Do tốn kém, nên sau đó nông dân quyết định ngưng tưới, cắt trái bán. Nhưng thiếu nước nên trái cũng èo uột, bán giá rẻ. Toàn vườn cây chỉ được 30 triệu đồng, trong khi tiền nước tưới đã 60 triệu đồng”
Bỏ ra hàng chục triệu đồng mua nước ngọt tưới vẫn không cứu được vườn chôm chôm
Vườn chôm chôm 3.000 m2 của người dân xung quanh cũng xơ xác. Lá đã ngả màu nâu, cây chết gần như hoàn toàn. Dọc hai bên đường tại xã Tân Phú, hàng trăm vườn sầu riêng, chôm chôm khác cũng đang trong tình trạng tương tự. Nhiều nông dân cắt bỏ bớt cành, ngọn, dùng lá dừa, lá chuối bao bọc thân cây để giảm bớt sức nóng. Đợi mùa mưa đến với hy vọng cây đâm chồi. Một số vườn khác do cây đã chết, chủ vườn đốn bỏ, chuyển sang trồng bưởi, cam.
Do hạn mặn kéo dài 6 tháng, nông dân đã trữ lẫn mua nước tưới, vẫn không thể cứu được các vườn cây. Toàn xã có hơn 1.600 ha cây ăn trái, hiện 50 ha sầu riêng và 70 ha chôm chôm chết hoàn toàn. Gần 1.000 ha vườn cây chết 50-70%. Địa phương đang đề xuất tỉnh hỗ trợ kỹ thuật, cây giống lẫn vay vốn để người dân tái sản xuất.
Tỉnh Bến Tre có gần 12.000 ha cây ăn quả bị ảnh hưởng, thiệt hại do hạn mặn. Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh cho biết. Đã có báo cáo tỉnh kế hoạch thay đổi giống cây trồng, phương thức sản xuất. Để ứng phó với hạn mặn đang ngày càng phức tạp. Nhiều hộ nông dân tính toán sau khi cắt hết trái sẽ đốn bỏ vườn sầu riêng để trồng mít. Cây mít thời gian cho trái ngắn, chỉ ba năm, còn sầu riêng cần thời gian gấp đôi. Trong khi nhà vườn đang đắn đo vì không biết hạn mặn những năm tới sẽ ra sao.
Giống cây trồng sắp tới phải đảm bảo thích nghi với độ mặn, chịu được hạn. Đồng thời, địa phương tập trung đầu tư sản xuất kỹ thuật cao như số hóa vườn cây để kiểm soát sản xuất một cách thông minh nhất. “Quan điểm là thay đổi nhưng phải khoa học, có kiểm soát. Cái khó là làm thế nào để người dân được lợi nhuận tốt nhất. Chứ không thể thay đổi kiểu thuận thiên như nước mặn. Thì chuyển qua nuôi trồng thủy sản hoặc bỏ cây ăn trái chuyển sang trồng dừa”
Những năm trước, đến mùa sầu riêng, thương lái đến tận vườn để thu mua. Còn năm nay, nông dân phải tự cắt trái rồi dùng xe máy chở ra chợ để bán lẻ. Khi hạn mặn, sầu riêng xấu nên giá bèo bọt, 10.000-35.000 đồng một kg. Từ đầu mùa tới giờ bán có hơn 30 triệu, lỗ tiền phân, thuốc, nước tưới”
Phương án trữ nước ngọt vào mùa khô với quy mô lớn
Tỉnh Tiền Giang có gần 80.000 ha cây ăn trái, trong đó có trên 10.000 ha sầu riêng chuyên canh tại huyện Cai Lậy, thị xã Cai Lậy và Châu Thành. Do ảnh hưởng hạn mặn, gần 2.300 ha cây ăn quả bị ảnh hưởng, thiệt hại. Trong đó, hàng chục ha sầu riêng bị chết héo.
Ông Nguyễn Thiện Pháp, Chi cục trưởng Chi cục Phát triển Nông thôn và Thủy lợi, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Tiền Giang cho biết. Theo dự báo, nhiều khả năng hạn mặn năm sau có thể tiếp tục diễn biến phức tạp như năm nay. Chủ yếu là do vấn đề kiểm soát nước ở thượng nguồn Mekong. Về lâu dài, tỉnh sẽ có phương án trữ nước ngọt vào mùa khô với quy mô lớn, để đủ nước cho sản xuất lẫn sinh hoạt.
Chủ động phòng chống hạn mặn
Cụ thể, tỉnh đang đề xuất bộ phê duyệt dự án hồ chứa nước Nguyễn Tấn Thành dài 19 km, rộng 65 m được xây hệ thống cống đóng mở hai đầu, một đầu giáp với sông Tiền Châu Thành). Đầu còn lại giáp kênh Nguyễn Văn Tiếp (Tân Phước). Tổng kinh phí hồ chứa khoảng 400 tỷ đồng, cung cấp cho hơn 800.000 dân mùa khô hạn và là hồ trữ ngọt lớn nhất miền Tây.
Hạn mặn qua đi nhưng nỗi lo của những nhà vườn vẫn còn đó. Họ lo sợ rằng, sau khi tốn nhiều năm gây dựng lại vườn cây thì có thể lại một lần nữa phải nếm trái đắng do hạn mặn.
