Hạt dỗi, mắc khén... được xem là những hạt gia vị rừng bỗng trở nên đắt đỏ chưa từng thấy như hiện nay. Những loại hạt này đặc trưng phổ biến ở vùng núi Tây Bắc. Hạt dỗi là loại cây thường được người dân sử dụng lấy gỗ để xây nhà, đặc biệt là người dân tộc Mường ở Hòa Bình trong nhà thường có 5 – 6 cây dỗi. Ngoài ra chúng còn được bà con tận dụng để làm gia vị cho các món ăn truyền thống. Còn đối với hạt mắt khén, đã là thứ gia vị quen thuộc, độc nhất vô nhị của núi rừng Tây Bắc. Nó không như là tiêu có mùi rất thơm và đặc trưng.
Nhiều năm trước hạt mắc khén và hạt dỗi hay cả hạt tiêu rừng, được biết đến là loại nông sản có giá thành khá rẻ. Tuy nhiên nhiều năm trở lại đây hạt dỗi khô và mắc khén được bán với giá đắt đỏ, là nguồn thu nhập hấp dẫn cho người nông dân Tây Bắc.
Mục lục
Hạt mắc khén – gia vị “đệ nhất” vùng Tây Bắc
Trong nỗi nhớ êm đềm về những bữa cơm nhà giản dị. Bao giờ cũng hiện lên trong tôi mùi hương ngai ngái, cay cay rất núi rừng của hạt mắc khén thơm lừng. Trên chiếc kệ cũ kỹ trong căn bếp nhỏ vùng Tây Bắc ngày ấy, bao giờ cũng có một lọ mắc khén. Chỉ một nhúm bột màu anh ánh, mà rắc vào nồi thịt rim, niêu cá kho thì mùi thơm cũng rộn ràng từ bếp ra tận ngõ. Thứ nhất là món muối trắng dầm tiết gà luộc, vắt chanh mà lại có thêm thìa mắc khén. Đó là thứ tuyệt vời nhất để chấm thịt gà luộc hay xôi nếp. Thịt gà khi ấy như ngọt hơn, xôi nếp dẻo hơn nhờ vị mắc khén thơm lừng.
Hạt mắc khén rừng
Trước kia mắc khén được người dân tộc miền núi hái về phơi khô và bán với giá chỉ 5.000-20.000 đồng một kg. Nay chúng được rao bán với giá 300.000-350.000 đồng. Anh Huy, người chuyên thu mua và bán hạt gia vị rừng ở quận 4, TP HCM cho biết. Năm nào nhu cầu về mắc khén cũng tăng 20-30% so với nhiều năm trước đó.
Mắc khén là một loại cây thân gỗ thuộc loại to, cao. Đậu hoa và ra quả vào tháng 11 hàng năm, ra hoa dạng chúm giống như hoa xoan. Khi thu hoạch, người dân bẻ nguyên cả chùm rồi đem về phơi hoặc hong khô trên bếp để dùng cả năm.
Gia vị hạt dổi được ví như hạt vàng đen Tây Bắc
Đây là loại loại hạt gia vị được người dân tộc miền núi phía bắc dùng ướp thịt và làm muối chấm thức ăn. Thời kỳ đầu, theo người dân địa phương ở Lạng Sơn, Hòa Bình. Dổi ít khi bán thương phẩm, nếu bán cũng chỉ ở mức 35.000-100.000 đồng một kg. Những năm gần đây, hạt dổi được xem như đặc sản vàng đen Tây Bắc. Giá tăng lên 650.000-750.000 đồng một kg và nay có nơi bán trên triệu đồng.
Hạt dổi được ví như hạt vàng đen Tây Bắc
Nhiều năm trở về trước đi nhặt hạt dổi ở rừng mang về đựng vào ống nứa cất trên gác bếp. Nhưng những năm trở lại đây chúng trở nên được ưa chuộng. Nên cứ đến mùa là người dân có thu nhập cao, nhờ đi săn hái hạt dổi. Đặc biệt, gần đây thương lái vào tận bản tìm mua hạt dổi rất đông nên giá ngày càng đội lên cao.
Hạt dổi có 2 loại là hạt dổi nếp và tẻ. Loại hạt kích cỡ nhỏ có màu vàng và đen, ăn rất thơm là dổi nếp. Loại này đang được giới buôn bán giá 260.000-300.000 đồng một lạng. Loại hạt to là dổi tẻ, có màu đen nhưng không thơm bằng hạt dổi nhỏ. Giá chỉ 150.000-180.000 đồng một lạng. Cây dổi tẻ có lá xanh và to hơn cây dổi nếp. Loại gia vị này có mùi đặc biệt, khá giống mùi xá xị, hợp để ướp cùng thức ăn.
Không giống với hạt tiêu thông thường, tiêu rừng có vị thơm nhẹ nhàng không xộc lên mũi. Cay nhẹ chứ không cay như hồ tiêu. Loại tiêu này mọc hoang rất nhiều ở khu vực Tây Nguyên. Đặc biệt nhiều ở khu vực Măng Đen, huyện Kon Plong, Kon Tum. Nơi khí hậu quanh năm mát mẻ. Hạt tiêu rừng có thể thu hoạch từ tháng 7 đến tháng 8.
Theo người dân ở vùng Măng Đen, trước đây tiêu rừng hái về thường được người dân trong bản cho nhau. Để ướp gia vị nhưng nay chúng được người dân thành phố “săn” mua nên giá tăng cao. Mỗi kg tiêu đang được bán với giá 300.000-320.000 đồng một kg.
“Loại này thu được đến đâu là được thương lái và người dân trong tỉnh mua hết đến đó. Các dân buôn ở TP HCM, Hà Nội muốn có hàng phải đặt trước với giá cao hơn giá bán sỉ tại tỉnh”
Đây là những loại gia vị góp phần tạo nên những món ăn danh bất hư truyền gắn liền với đồng bào Tây Bắc. Nhằm truyền tải bản sắc văn hóa ẩm thực của miền núi non trùng điệp nơi đây tới mọi du khách.
Mắc mật
Mắc mật hay còn gọi là móc mật, mác mật, hồng bì núi cũng là một loại gia vị núi rừng vô cùng nổi tiếng. Mắc mật cũng thuộc cây thân gỗ, trong đó loại cây này có thể sử dụng cả quả lẫn lá non để làm gia vị. Mắc mật có thể sử dụng cả khi tươi và khô, trong đó mùi thơm tập trung chủ yếu ở lá cây.
Mắc mật
Trên thực tế, mắc mật được sử dụng trong rất nhiều món ăn vùng cao. Mà phổ biến nhất là vịt quay và lợn quay Lạng Sơn. Ngoài ra, lá và quả mắc mật cũng được dùng để ngâm măng chua, rất bắt vị. Quả mắc mật hơi giống hồng bì như nhỏ hơn. Khi quả còn tươi có vị hơi chua ngọt. Có thể ăn tươi hoặc dùng làm gia vị ướp, nấu hoặc ngâm trong một số món ăn. Hoặc người ta có thể sấy khô rồi nghiền nhỏ làm gia vị.
Giá của mắc mật cũng đã được đẩy lên 180.000đ/ký quả khô so với đồ cho hoặc vài ngàn một ký trước kia.
