Lùn sọc đen là một loại bệnh ảnh hưởng nặng nề tới tình hình sản xuất hoa màu của bà con nông dân. Không chỉ ảnh hưởng tới năng suất ở lúa; mà ngay ở trên cây ngô thì rầy lưng trắng vẫn làm hại tới cây. Khi hoa màu bị loại vi khuẩn này tấn công sẽ giảm khả năng tăng trưởng của cây; từ đó dẫn đến giảm năng suất và ảnh hưởng tới kinh tế của người trồng. Để khắc phục tình trạng lùn sọc đen tàn phá lúa và ngô; chúng tôi sẽ đưa ra cho bạn một vài thông tin hữu ích để giúp hoa màu phát triển tốt; đồng thời cũng chỉ ra những cách chăm sóc hoa màu đúng cách.
Mục lục
Cùng tìm hiểu đôi nét về lùn sọc đen
Lùn sọc đen (tên khác: vàng lùn; lùn sọc đen và xoắn lá) là một loại vi khuẩn gây bệnh trong nông nghiệp (phổ biến trên lúa nước, ngô); do vi rút lùn sọc đen phương Nam (Southern Rice Black Streaked Dwarf Virus – SRBSDV) thuộc nhóm Fijivirus-2, họ Reoviridae gây lên.. Rầy lưng trắng (Sogatella furcifera) là yếu tố môi giới lây truyền virus gây bệnh. Vi rút gây bệnh tồn tại trong cơ thể của rầy lưng trắng; rầy lưng trắng sống qua đông và có thể di chuyển theo gió để lây lan sang các loại hoa màu khác nhau.
Lùn sọc đen
Rầy lưng trắng cả những con còn non; và những con đã già đều là yếu tố môi giới lây truyền virus gây bệnh (vector truyền bệnh). Rầy sau khi nhiễm vi rút có thể truyền bệnh cho đến khi chết. Vi rút gây bệnh không truyền qua trứng rầy; hạt giống lúa; đất và không truyền từ cây bệnh sang cây không nhiễm bệnh; nếu không có rầy lưng trắng môi giới. Vi rút tồn tại trong cơ thể rầy lưng trắng lưu từ vụ này sang vụ khác; và lây lan thông qua gió thổi.
Biểu hiện của bệnh lùn sọc đen
Trên cây lúa
Biểu hiện ban đầu khi cây nhiễm bệnh là ban đầu rễ của cây bị bệnh vẫn phát triển bình thường; về sau rễ kém phát triển dần, ngắn và sau đó chết. Biểu hiện triệu chứng điển hình được xác định ít nhất 2 tuần; sau khi rầy mang virus chích vào cây lúa khỏe. Cây lúa bị bệnh có triệu chứng chung là thấp lùn; lá xanh đậm hơn bình thường. Lá lúa bị bệnh có thể xoăn ở đầu lá hoặc toàn bộ lá. Gân lá ở mặt sau bị sưng lên. Khi cây còn non; gân chính trên bẹ lá lúa có dấu hiệu căng phồng bất thường.
Biểu hiện trên cây lúa
Lá lúa lúc này dần có dấu hiệu sọc đen; khi bùng phát có triệu chứng chung là thấp lùn; lá xanh đậm hơn bình thường; và có thể xoăn ở đầu lá hoặc toàn bộ lá; gân lá ở mặt sau và gân chính trên bẹ lá của cây non bị sưng phồng. Giai đoạn lúa làm đòng cho đến khi có lóng; cây bị bệnh thường nảy chồi trên đốt thân; và mọc nhiều rễ bất định. Ở bẹ và lóng thân xuất hiện nhiều u sáp và sọc đen. Hơn nữa nếu tình trạng bệnh bị nặng hơn thì rất có thể không có khả năng ra hoa.
Bắt đầu từ thời điểm cây lúa nhấp nhú có bông và khi lúa có lóng; cây bị bệnh thường nảy chồi trên đốt thân; và mọc nhiều rễ bất định. Trên bẹ và lóng thân xuất hiện nhiều u sáp và sọc đen. Khi bị bệnh nặng, cây lúa không trỗ bông được; hoặc trỗ không thoát và hạt thường bị đen. Ở giai đoạn trỗ bông; triệu chứng bệnh có thể xuất hiện ở tất cả các rảnh trên cùng một khóm; hoặc chỉ ở một số rảnh; những rảnh chưa nhiễm bệnh vẫn có thể sinh trưởng và phát triển bình thường.
Biểu hiện trên cây ngô
Cây ngô khi bị nhiễm bệnh thì có biểu hiện chung là thấp, lùn; lá ngọn xoăn, mép lá rách hình V ngược; lá có màu xanh đậm; phiến lá dày và giòn hơn; một số cây gốc xuất hiện chồi phụ. Từ giai đoạn 5-7 lá, cây bị bệnh có u sáp sần sùi trên đốt thân; dọc gân lá ở mặt sau lá; bộ lá xếp xít nhau. Khi cây ngô bị nhiễm bệnh nặng thì rất có thể là không thể cho ra bắp được nữa; hoặc cũng có thể vẫn sẽ ra bắp nhưng hạt sẽ không to và có thể bị lép.
Biểu hiện trên cây ngô
Ngô bị bệnh lùn sọc đen; khi bùng phát: cây thấp; mọc thêm nhánh phụ; rễ ngắn, thâm nâu, ra rễ trên thân; lá vàng, xoắn đầu; có u sần màu trắng, đen ở đốt thân, gân mặt sau lá và bẹ lá; trỗ nghẹn hạt lép. Cây sinh trưởng chậm; có thể bị chết sớm, năng suất thấp; nhiễm nặng hơn nữa thì rất có thể toàn bộ vụ ngô sẽ thất thu.
Nguyên nhân gây ra bệnh
Bệnh sọc lưng trắng gây bệnh ở lúa, ngô là bệnh do virus gây ra; có khả năng gây mất trắng trên diện tích lớn. Bệnh bắt đầu gây hại nặng từ vụ mùa năm 2017 đến nay tại nhiều tỉnh phía Bắc; mà không có thuốc phòng trừ. Vì vậy để hạn chế tối đa ảnh hưởng của bệnh; bảo vệ tốt năng suất lúa; ngô vụ Đông Xuân; người nông dân cần thiết có những hiểu biết chung về bệnh; và áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật phòng trừ kịp thời ngay từ đầu vụ. Khi biết được nguyên nhân gây bệnh sẽ giúp cho bà con có những biện pháp khắc phục và điều trị được tốt hơn.
Nguyên nhân gây bệnh lùn sọc đen
Ngoài ra hoa màu còn bị lây bệnh từ các loại cỏ như cỏ lồng vực, cỏ chát, cỏ đuôi phụng….. Rầy lưng trắng, rầy nâu nhỏ mang virus có thể sống qua Đông; virus vẫn tồn tại trong cơ thể rầy và di chuyển rất xa theo gió; bão gây bệnh cho lúa; ngô và một số cây trồng khác ở các vùng khác; và ảnh hưởng tới vụ mùa tiếp theo.
Cơ chế lây truyền bệnh
Loại bệnh này không lây truyền thông qua hạt giống hay từ các cây khác; không truyền qua đất và tiếp xúc giữa cây bệnh với cây khỏe. Bệnh truyền từ cây này sang cây khác; qua côn trùng môi giới là rầy lưng trắng và vầy râu nhỏ. Cả rầy non và rầy trưởng thành đều truyền bệnh. Rầy lưng trắng sau khi đã nhiễm virus có thể truyền bệnh đến khi chết. Virus không truyền qua trứng rầy, do vậy rầy non nở ra từ các trứng này cũng không mang mầm bệnh. Rầy nâu nhỏ sau khi bị nhiễm virus có thể truyền bệnh đến khi chết. Virus lan truyền qua trứng rầy; do vậy rầy non nở ra từ các trứng này; vẫn ủ mầm bệnh và vẫn có thể ảnh hưởng tới hoa màu vụ tới.
Phương pháp phòng trừ bệnh ở lúa và ngô
Trên cây lúa
Nên tiến hành cày bừa sớm diện tích trồng vụ mùa; không cho lúa chét tái sinh, dọn sạch tàn dư; ký chủ phụ để hạn chế nguồn bệnh. Xử lý hạt giống lúa trước khi ngâm ủ bằng một trong các loại thuốc như Cruiser Plus 312.5FS; Pre-pat 412.5FS, Sunato 540FS; Regent 5SC, Lugens 200FS…; Xử lý theo hướng dẫn trên bao bì.
Giai đoạn gieo mạ
Nên tiến hành gieo mạ tập trung; che phủ 100% bằng nilon, vừa chủ động phòng chống rét; vừa hạn chế rầy xâm nhập, lây bệnh. Khi trên ruộng mạ bị bệnh có phát sinh rầy lưng trắng; rầy nâu nhỏ cần tiến hành phun thuốc trừ rầy; bằng một trong các loại thuốc tiếp xúc như: Nibas 50EC; Bonus-gold 500EC, Mopride 20WP; Bassa 50EC, Padan 25SP, Virtako 1.5GR, Mofitox…; phun theo hướng dẫn trên bao bì. Ruộng mạ bị bệnh nặng cần tiêu hủy cả ruộng. Cần khẩn trương gieo mạ thay thế để có thể kịp với mùa vụ.
Biện pháp khắc phục trên cây lúa
Gia đoạn sau khi cấy
Bà con cần tích cực kiểm tra đồng ruộng (1 tuần 1 lần); nhổ và vùi cây lúa, khóm lúa bị bệnh. Khi có rầy lưng trắng, rầy nâu nhỏ trên ruộng bị bệnh:
+ Khi cây lúa bắt đầu đẻ nhánh và xuất hiện đòng; sử dụng một trong các thuốc nội hấp trừ rầy như: Cheesta 50WP, Midan 10WP; Amira 25WG, Actara 25WG; Chess 50WG, Patox 4G, 95SP…; phun theo hướng dẫn trên bao bì.
+ Khi cây lúa bắt đầu trổ bông nặng và hạt căng sữa; sử dụng một trong các thuốc tiếp xúc trừ rầy như: Nibas 50EC, Bonus-gold 500EC; Mopride 20WP, Bassa 50EC; Padan 25SP, Virtako 1.5GR, Mofitox 40EC… Khi phun phải rẽ lúa, lùa vòi phun xuống dưới; để đảm bảo rằng thuốc có thể tiếp xúc trực tiếp với rầy và hiệu quả tận gốc.
Lưu ý rằng chỉ khi ruộng lúa đã bị nhiễm bệnh quá nặng thì mới thiêu hủy; khó có khả năng phục hồi. Trước khi tiêu hủy, phun thuốc trừ rầy bằng các loại thuốc tiếp xúc. Tiêu hủy bằng biện pháp cày vùi cả ruộng. Nếu có ý định thay thế bằng cây trồng khác thì tránh trồng ngô; vì lùn sọc đen cũng gây bệnh mạnh cho ngô.
Trên cây ngô
Trên cây ngô để giảm tình trạng bệnh; nên tập trung chăm sóc theo đúng quy trình thâm canh; để cây ngô sinh trưởng phát triển khỏe, tăng cường sức đề kháng cho ngô. Thường xuyên kiểm tra đồng ruộng; để phát hiện kịp thời bệnh lùn sọc đen gây hại; tiến hành nhổ, thu gom; tiêu hủy những cây bị bệnh để tránh lây lan ra diện rộng.
Biện pháp khắc phục trên cây ngô
Nếu trên cây ngô bắt đầu có xuất hiện rầy lưng trắng, rầy nâu nhỏ trên ruộng; tiến hành phun thuốc trừ rầy trên ruộng bị bệnh; và các ruộng xung quanh bằng một trong các thuốc: Virtako 40WG; Sairifos 585EC, Alika247ZC; hay các thuốc khác có trong danh mục thuốc bảo vệ thực vật đăng ký trừ đối tượng này. Phun theo hướng dẫn ghi trên nhãn thuốc. Những diện tích ngô bị nặng, không còn khả năng cho năng suất; cần tiến hành tiêu hủy cả ruộng bằng cách nhổ bỏ; thiêu hủy những cây đã nhiễm bệnh tránh lây lan.
